کام کارون شور شد

نادره وائلی زاده- همشهری آنلاین:

بحران آب در خوزستان که ابتدای تابستان در رودخانه کرخه آغاز شده بود، حالا به کارون رسیده است. پرآب‌ترین و تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران، حالا آب باریکه‌ای است که از رمق افتاده است. کارون شور شده و به گل نشسته و به تبع آن، آب شهرها و روستاهای حاشیه کارون نیز طعم شوری گرفته است. در روزهای اخیر شوری آب آشامیدنی، واکنش مردم شادگان در جنوب خوزستان را به‌دنبال داشت و شوری آب به حدی رسید که آب‌شیرین‌کن‌های محلی را از کار انداخت و مردم برای خرید آب شیرین، صف‌های طولانی گرفتند.

۲ هفته شوری
یک فعال محیط‌زیست از اهالی شادگان می‌گوید: آب لوله‌کشی از ۲ هفته پیش به‌شدت شور شده و میزان شوری در برخی روزها به ۹ هزار میکروموس هم رسیده است؛ به‌طوری‌که وقتی صورتمان را می‌شوییم، چشم‌هایمان می‌سوزد و خیلی از مردم دچار حساسیت پوستی و خارش شده‌اند.

فیصل عامری می‌افزاید: مسئولان گفته بودند با افتتاح طرح آبرسانی غدیر و انتقال آب از کرخه مشکل آب آشامیدنی حل شده، اما آب آشامیدنی قابل خوردن نیست و به همین دلیل بخشی از مردم از دستگاه‌های تصفیه خانگی استفاده و خانوارهای زیادی هم بشکه‌های آب شیرین خریداری می‌کنند. با شور شدن آب شهری، ایستگاه‌های محلی که به شهروندان آب شیرین عرضه می‌کنند، تعطیل کردند؛ زیرا می‌گفتند قابلیت تصفیه این آب شور را ندارند و هزینه فیلترها خیلی گران است. این مسئله موجب تشکیل صف‌های طولانی برای خرید آب شیرین شد.

وی با بیان اینکه مسئولان اعلام کرده‌اند با مخلوط کردن آبی که از طرح غدیر با شوری هزار و ۵۰۰ میکروموس منتقل شده، شوری کاهش یافته و به ۳ هزارو ۸۰۰ میکروموس رسیده است، ادامه می‌دهد: این میزان شوری بسیار زیاد است. در خوزستان این همه سد ساخته شده که نه برای آشامیدن و نه کشاورزی کارساز نبوده و اخیرا استاندار خوزستان اعلام کرده سد جدیدی (سد بختیاری) هم باید احداث شود.

دستگاه‌های تصفیه آب هم فایده ندارد
سعید از اهالی اهواز نیز می‌گوید: در ۳-۲ هفته گذشته شوری آب به حدی رسید که دستگاه تصفیه آب خانگی هم اثر نداشت. ابتدا فکر کردم مشکل از دستگاه است و تعمیرکار آوردم، اما بعد فهمیدم خیلی از اهوازی‌ها همین مشکل را دارند. ما بیش از ۲۰ سال است آب آشامیدنی سالم نداریم و آب را از مخزن‌هایی که آب تصفیه می‌فروشند، می‌خریم یا از دستگاه تصفیه خانگی استفاده می‌کنیم که هزینه‌های زیادی برایمان دارد.

او با بیان اینکه آب آشامیدنی در اهواز قبل از موضوع انتقال آب و سدسازی روی کارون هیچ مشکلی نداشت، تأکید می‌کند: رودخانه پرآب بود و آب لوله‌ها شیرین، اما اکنون به لطف همین سیاست‌های انتقال آب و سدسازی رودخانه خشک شده و تنها فاضلاب و زهاب‌های کشاورزی و نیشکر در آن جاری است. ۸ سال پیش در ماه‌های اول دولت قبل، رئیس‌جمهوری به اهواز آمد و قول رفع مشکل آب آشامیدنی را در عرض یک هفته داد، اما مشکل کماکان باقی‌ است. ‌خواسته ما این است که دولت ‌ همه طرح‌های انتقال آب از کارون را لغو و سدسازی را متوقف کند و آب در کارون جاری شود تا به مردم و محیط‌زیست برسد.

سیدکاظم قریشی از اهالی کوت عبدالله نیز با بیان اینکه آب این شهر مشکل کمی و کیفی دارد، توضیح می‌دهد: از ابتدای امسال قطعی‌های آب بیشتر شده و گاهی به چند ساعت در روز می‌رسد. ‌او با بیان اینکه آب لوله‌کشی قابل خوردن نیست، می‌افزاید: آب تصفیه را بشکه‌ای ۳ هزار تومان می‌خریم که آن‌هم تعریفی ندارد؛ چون آب شیرین‌کن‌ها هم فیلترها را به‌موقع تعویض نمی‌کنند، اما برای حمام و شست‌وشو مجبوریم از این آب شور استفاده کنیم. بارها این موضوع را پیگیری کردیم، اما پاسخ درستی از مسئولان نگرفتیم.

وضعیت تا دوماه ادامه دارد
مدیرعامل آبفای خوزستان که چند روز پیش از عبور از تنش آبی در ۷۰۰ روستای استان خبر داده بود، حالا به همشهری می‌گوید: با فرونشست کارون، آب رودخانه شور شده و به تبع آن از یک‌ماه پیش، شوری آب آشامیدنی شهرها و روستاهای مسیر رودخانه در شهرستان‌های اهواز، کارون، باوی، شادگان، آبادان و خرمشهر بالا رفته است.

محمدرضا کرمی‌نژاد با بیان اینکه بعد از عبور از تنش برقی، تولید نیروگاه‌های برقابی کم شده و آب خروجی سدها را نیز به‌دلیل آورد پایین رودخانه‌های کارون و دز کاهش داده‌اند، توضیح می‌دهد: این مسئله موجب شده است کارون از بندقیر (محل تلاقی کارون و دز) تا پایین‌دست تحت‌تأثیر شوری قرار گیرد. زهاب‌های نیشکر نیز شوری آب را اضافه کرده؛ به‌طوری که شوری (EC) رودخانه حدودا در اهواز ۳ هزار و ۳۰۰ و در آبادان با تأثیر مد دریا به ۶ هزار میکروموس افزایش یافته است.

وی با بیان اینکه آب آشامیدنی شهرهای اهواز، شادگان، خرمشهر و آبادان مخلوطی از آب کارون و آب انتقالی از کرخه (طرح غدیر) است، ادامه می‌دهد: ۶۳ درصد آب اهواز و حدود ۸۰ درصد آب آبادان و خرمشهر از طرح غدیر (با EC۱۶۰۰ میلی‌گرم در لیتر) تامین می‌شود. هم‌اکنون شوری آب شبکه خانگی حدودا در اهواز ۲ هزارو ۸۰۰، در آبادان ۳ هزار و ۲۰۰ و در شادگان ۳ هزارو ۸۰۰ میلی‌گرم در لیتر رسیده؛ درحالی‌که استاندارد شوری آب آشامیدنی ۶۰۰ میلی‌گرم در لیتر و تا هزارو ۳۰۰ نامحسوس است و از هزارو ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر طعم شوری خود را نشان می‌دهد. این شرایط همه‌چیز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و از حالت عادی خارج می‌کند؛ زیرا تصفیه‌خانه‌ها برای کاهش شوری ساخته نشده و فقط برای تصفیه فیزیکی و رفع کدورت آب است.

کرمی‌نژاد نسبت به ماه‌های آینده نیز هشدار می‌دهد: پیش‌بینی می‌کنیم تا یکی، دوماه آینده وضع به همین منوال باشد. هواشناسی برای اهواز بارش‌های خوبی پیش‌بینی نکرده و پاییز خشکی خواهیم داشت، اما امیدواریم باران در بالادست حوضه‌ها خوب باشد تا سدها آبگیری شوند.

زنگ خطر برای کارون
۵ سد بزرگ روی کارون سال‌هاست نفس این رودخانه را گرفته، ۱۰ طرح انتقال آب نیز از این رودخانه اجرا شده یا در مرحله اجراست. رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه شرایط کارون خوب نیست و از حالت طبیعی خارج و حیاتش دچار مشکل شده است به همشهری می‌گوید: کاهش حجم آب رودخانه موجب افزایش میزان آلاینده‌ها و شوری آب شده است. هم‌اکنون بی‌تردید حدود نیمی از آبی که در بستر کارون مشاهده می‌شود، پساب و فاضلاب شهری است. از سوی دیگر شرایط تصفیه آب آشامیدنی مطلوب و شایسته مردم استان نیست؛ مخصوصا با توجه به اینکه خوزستان درآمدهای کشور را تامین می‌کند، بنابراین ریسک بهداشت بالا رفته و احتمال تداخل فاضلاب با آب وجود دارد و باید احتیاط کرد.

مهدی قمشی با اشاره به تأثیر طرح‌های انتقال آب کارون در کاهش آب این رودخانه می‌افزاید: تأثیر این طرح‌ها در سال‌های خشکسالی شدیدتر است. به این معنی که طرح‌های انتقال آب که به بهره‌برداری رسیده، در سال‌های نرمال ۹ درصد و در سال‌های خشک ۱۸ درصد آورد رودخانه را از سرشاخه‌ها به فلات مرکزی منتقل می‌کنند. البته وزارت نیرو هیچ‌گاه درباره میزان آب انتقالی شفاف‌سازی نکرده و معتقدم طرح‌های انتقال آب، حجمی بسیار بیشتر از ظرفیت اسمی خود را منتقل می‌کنند.

وی اضافه می‌کند: براساس حجم ذخیره مخازن سدها و وضع رودخانه و مصارف، شور شدن کارون برای ما محرز بود، اما چون مسئولان اعتقادی به علم ندارند هشدارها را جدی نمی‌گیرند. قمشی می‌گوید: برای برنامه‌ریزی مصارف دیر شده است و این کار باید از یک سال پیش انجام می‌شد و حالا که در شرایط بحرانی هستیم، باید اقدام ویژه شود. حالا که همه سدهای زنجیره‌ای روی کارون برای تولید برق تخلیه شده و حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب حجم دارند و فقط متکی به ذخیره سد گتوند هستیم، برای کاهش تنش آبی باید از ذخایر استراتژیک مخازن سدها استفاده شود.

تنش نیشکری
آورد رودخانه کارون امسال ۴۳ درصد کاهش داشته و ذخیره سدهای این حوضه نیز نسبت به سال‌های نرمال ۷۰ درصد کمتر شده است؛ این در حالی است که علاوه بر ۱۰ طرح کشت و صنعت نیشکر که از کارون بزرگ آبیاری می‌شوند، امسال ۴۰ هزار هکتار شلتوک نیز (با وجود ممنوعیت) در این حوضه کشت شده است. فقط مزارع ۷ واحد نیشکر در محدوده کارون امسال ۱.۲ میلیارد مترمکعب سهمیه آب داشتند که با وجود مصرف آن، هنوز بیش از ۶۰ مترمکعب برثانیه (۳ برابر سهمیه) از کارون آب برمی‌دارند. همچنین زهاب‌های این مزارع با شوری ۷۰۰۰-۵۰۰۰ به رودخانه تخلیه می‌شود که باعث تشدید آلودگی و تنش در رودخانه شده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان علت شور شدن آب کارون را کاهش شدید آب ورودی به رودخانه می‌داند و می‌گوید: دبی این رودخانه در اهواز به ۱۸۰ مترمکعب برثانیه رسیده که تبعاتی در زمینه کیفیت و تلفات زیستمندان می‌تواند داشته باشد. این موضوع به سازمان آب و برق خوزستان اعلام شده اما آبی در مخازن سدها نیست که رهاسازی کنند. شوری آب نیز به‌شدت افزایش یافته و در دارخوین(شادگان) به ۷ هزار میکروموس رسیده؛ این میزان شوری نشان می‌دهد که رودخانه به‌دلیل کاهش آب، قدرت خودپالایی خود را از داده است.

محمدجواد اشرفی درباره تخلیه آلودگی به رودخانه کارون می‌گوید: خروجی زهاب مزارع نیشکر دهخدا که پیش از این به رودخانه تخلیه می‌شد و باعث شوری آن شده بود، از ۶ روز پیش متوقف و به مسیر قبلی خود(کانال سلمان و تالاب هورالعظیم) هدایت شده است.